Psychologische valkuilen tonen allen, in een meer of mindere mate, een fout in de informatieverwerking van mensen. Bij de confirmation bias neigen mensen vooral te kijken naar informatie die overeenkomt met hun visie, en tegenstrijdige informatie negeren. Ook bij ankering treedt er een ‘fout’ op: irrelevante ankerwaarden kunnen dienen bij het evalueren van een beslissing. Over het evalueren van een beslissing gesproken: bij de outcome bias zagen we al dat we neigen te kijken naar de uitkomst, en niet naar het proces waarmee de beslissing op dat moment werd genomen. Al deze valkuilen beperken de kwaliteit van onze (beleggings-)beslissingen. Maar leiden deze psychologische valkuilen ook tot markt inefficiënties?
Soms worden bepaalde biases aangegrepen om aan te tonen dat de efficiënte markthypothese niet werkt. Er wordt dan voorbij gegaan aan een belangrijk aspect van deze valkuilen: ze spelen op een individueel level. Een individu is verre van efficiënt doordat bepaalde processen de informatie verwerking verstoren. Echter, op een collectief level speelt dit minder. Immers, de individuele fouten worden er dan uitgefilterd. Als iemand bijvoorbeeld een long positie opent door overconfidence en de confirmation bias, zal er waarschijnlijk ook iemand zijn die juist vol overmoed zijn short positie opent. Hier spelen dus twee psychologische valkuilen een rol, maar per saldo verandert er niks: de koers zal nog steeds de fundamentele waarde reflecteren. De individuele belegger kan zich wel irrationeel gedragen, maar door de diversiteit van beleggers en strategieën worden de fouten tegen elkaar weggestreept.
Er zitten wel enkele voorwaarden aan deze efficiënte markt die niet wordt beïnvloed (op een collectief level) door psychologische valkuilen. Ten eerste moeten er voldoende irrationele beleggers te zijn met ongecorreleerde strategieën. Zouden er maar enkele irrationele beleggers zijn, of zouden beleggers (sterk) gecorreleerde strategieën hebben, dan zou er sprake zijn van een inefficiënte markt omdat hun fouten dan niet op een collectief level worden geannuleerd. Er valt dan te beargumenteren dat mensen dezelfde soort fouten maken.
Een ander punt wat kan meehelpen bij een efficiënte markt is arbitrage. In dat geval verkoopt men iets wat overgewaardeerd is, om te kopen datgene wat ondergewaardeerd is. Met een dergelijke strategie wordt de koers meer naar zijn fundamentele waarde gebracht, en de invloed van psychologische valkuilen beperkt. Dit lijkt dan ook een geniale manier te zijn om ervoor te zorgen dat de markt zich rationeel en efficiënt gedraagt. Alleen zit er een probleem aan de arbitrage strategie: er zit een risico aan. Een aandeel hoeft zich immers niet terug naar zijn fundamentele waarde te bewegen. De koers kan nog verder van zijn ‘fundamentele waarde’ afwijken, of op hetzelfde niveau blijven. Doordat de arbitrage strategie dus ook een risico heeft, kan deze strategie niet onbeperkt worden toegepast. Hierdoor zal arbitrage niet de collectieve irrationele acties tijdens bubbels corrigeren.
Heeft de markt dan altijd gelijk? Nee. Zoals zojuist besproken zitten er enkele (onrealistische) voorwaarden aan. Daarnaast speelt ook het sentiment een rol. Als het sentiment onder groepen beleggers doorslaat naar de positieve of negatieve kant zullen de koersen afwijken van de fundamentele waarde. In dat geval gedragen beleggers zich irrationeel (volgens de efficiënte markthypothese) op een collectief level. Echter, dergelijke extreme bubbels komen niet vaak voor. Desondanks speelt het sentiment ook een rol zonder dat er direct sprake hoeft te zijn van een bubbel of crash. U zou kunnen zeggen (theoretisch gesproken) dat het sentiment de richting (long/short) van de psychologische valkuilen bepaalt dan wel beïnvloed.
Belangrijk is het verschil van psychologische valkuilen op het individuele level en die er spelen op het collectieve level. Op het laatste niveau kunnen valkuilen elkaar annuleren, terwijl men er op een individueel niveau flink last van kan hebben. De markt is niet rationeel óf irrationeel, en zoals wel vaker zal de waarheid ergens in het midden liggen.
Al met al is inefficiëntie de regel in de markt, en efficiëntie de spreekwoordelijke uitzondering.